WO PRIWATNOSĆI

Tutón dokument wujasnja, kotry stopjeń priwatnosće móžeće wočakować mjeztym zo surfujeće we Wirtualnej Wšoswětowej Wjesce a kak móžeće kontrolować, kotre informacije wo was wudawaja. Wažny dypk, kotryž dyrbiće wobkedźbować, zo jón kontrolujeće — zo nichtó na waše wosobinske informacije wo was njedóńdźe, chibazo byšće to jemu wosebje dowolili.

Su wšelake puće, kotrež sydło ma, zo by informacije wo was dóstało. Hdyž sej stronu ze sydła žada, so wěste informacije awtomatisce w naprašenju strony, kotrež browser we wašim nadawku čini. Tak chětře kaž sće stronu dóstali, sydło móhło so za přidatnymi informacijemi prašeć.  Mjeztym zo stronu dóstawajeće, sydło móhło za wami slědźić, zo by zapiski wo waše zadźerženju hromadźiło a tute zapiski (placki, cookies) we wobłuku wašeje kruteje tačele składowało, kotrež móže pozdźišo wróćo čitać.  A hdyžkuli formular wuspjelnjeće a wotesyłaće, informacije wo tutym formularje so k tutemu sydłu sćelu. Kóždy z tutych aspektow so deleka w detaile wopisuje.
 

Stronu sej žadać

Hdyž sej stronu ze sydła žadaće, někotre informacije so wo was tomu sydłu přepodawaja.  Wosebje so stronje deleka mjenowane tři dypki zdźěleja. Nimo toho sydło njemóže druhe informacije wo was bjez wašeho znajomstwa nabywać — wono wašu emailowu adresu njeznaje a zawěsće wono waše mjeno njewě.

1. Dźěłowa wokolnosć

Sydło zhoni něšto wo wašej dźěłowej wokolnosći kaž na přikład kotry browser wužiwaće a snadź kotry dźěłowy system pola was běži.  To pomha sydłu, zo by stronu, kotruž sej žadaće, na najlěpše wašnje na wobrazowce předstajiło.  Sydło móhło na přikład zhonić, zo jendźelsku wersiju wot Netscape 6 wužiwaće a z dźěłowym systemom Windows 98 dźěłaće  Tajke informacije na žane wašnje wosobinske njejsu, tak zo so waša priwatnosć strony njepomjeńša wozjewiwši ju.

2. Internetna Adresa

Sydło zhoni internetnu adresu, kotruž tuchwilu wužiwaće.  Druhdy so wo wašej IP-adresy (abo adresa Internetneho Protokola) rěči.  Sydło trjeba wašu IP-adresu, zo by wědźało, dokal dyrbi stronu, kotruž sej žadaće, pósłać.  IP-adresy su z wašnjom při internet service providerach registrowane a nic při jednotliwych; kóždy raz, hdyž byšće so do Internet Service Providera nutř wolili, so jedna z jich wjele IP-adresow za dobu posedźenja připadnje přidźěluje.  Tak móže sydło, kotrež wopytujeće, zwěsćić, na přikład, zo AOL-sobustaw je sej runje stronu požadał, ale njemóže zwěsćić, kotry AOL-sobustaw.

Waša IP-adresa waša emailowa adresa njeje — wonej stej dwě rozdźělnej wěcy.  Waša emailowa adresa je adresa, na kotruž so waš dochadźacy email sćele a was jednozmyslnje w cyberspace identifikuje kaž was waše socialnozawěsćenske čisło w realnym swěće identifikuje.  Na druhim boku je waša IP-adresa nachwilna adresa, kotruž za dobu posedźenja wužiwaće, zo byšće strony dóstali, kotrež sće sej požadali.  Wona wažniši dźěl wašeje identity njeje hač telefonowe čisło telefonoweho awtomata, kotryž připadnje wužiwaće, hdyž telefonujeće.

Ale jeli sej starosće činiće a chceće wobeńć, zo so swoja IP-adresa wozjewja, hlejće wotrězk Wašu internetnu adresu schować.

3. Referrer (wrócopokazka)

Sydło tež zhoni, zwotkel přińdźeće. Hinak prajene, wono wě, kotru stronu čitaštaj, hdyž sće na pokazku, kotruž sej nětko žadaće, kliknyli.  To sydłu dowola zhonić, wot kotreho druheho sydła k njemu přindźeće. Tež mjeztym zo sydło přeprěkujeće, dowola wón sydłu zhonić, hdźež na sydle běštaj runje byli.
 

Po dóstaću strony

Po tym zo sće stronu ze sydła dóstali so ta strona pokazuje.  Strona móhła programy zwjazane z javaskriptowym kodom wobsahować, kotryž so potom na wašim ličaku wuwjedźe. Javaskriptowy kode ma kmanosć sej informacije wo wašim ličaku žadać a tute informacije wróćo k sydłu pósłać.

Jeli nochceće někajke přidatne informacije wozjewjeć, móžeće to lochko wobeńć.  Hač waš browser dopušća, zo so javaskriptowy kode wuwjedźe abo nic, postaja so w preferowanych nastajenjach. Te nastajenje je na spočatku tak stajene, zo by dopušćiło javaskript wuwjesć. Přeměnjejo te nastajenje, wobeńdźeće, zo sydło sej tute informacije žada a přenošuje.

Informacije, kotrež sej sydło móže wužiwajo javaskriptowy kode na tute wašnje žadać, w normalnym padźe jara zajimawe njejsu. Zapřijimaja tajke wěcy kaž ličbu (ale nic mjena) sydłow, kotrež sće prjedy wopytali, hač waš browser móže programy napisane w rěči mjenowanej java wuwjesć abo nic, ličbu a typ plug-inow, kotrež sće w swojim browserje instalowali, wysokosć a šěrokosć browseroweho woknješka, atd...

Javaskriptowy kode normalnje njeje kmany nabyć wo was někajke informacije, kotrež bychu strašnje wašu priwatnosć pohubjeńšili.  Tola, z wašej dowolnosću, móže javaskriptowy kode wo wjele wjace wosobinskich informacijow nabyć.  Woprawdźe, hodźeli so samo informacije z kóždychžkuli datajow na wašej krutej tačeli čitać a wróćo k sydłu přenjesć.  Ale dyrbiće swoju dowolnosć dać, prjedy hač so móže něšto z toho stać. Wy budźeće wědźeć, hdyž sydło pospytuje javaskript na tute wašnje wužiwać, dokelž budźe so woknješko jewić, kotrež budźe was prosyć, zo byšće swoju dowolnosć dali.  Wy njedyrbjeli to činić, chibazo dowěrjeće tomu sydłu absolutnje. Jeli wotpokazujeće, javaskriptowy kode so nješkódnje interpretuje.
 

Dataju sćahnyć

Hdyž sej dataju žadaće (na rozdźěl wot pokazujomneje strony), móhła waša emailowa asdresa so kwoli sydłu wozjewjeć. Wěsće, hdyž sej dataju žadaće, dokelž so jeje adresa z "ftp://" město bóle zwučeneho "http://" započina.

Jedne z wašich nastajenjow postaja, hač dyrbjała so waša emailowa adresa jako waše tajne hesło, hdyž sej dataje žadaće. Spočatne nastajenje je, zo waša emailowa adresa so takle njesćele, chibazo sće to změnili, waša emailowa adresa so njewozjewja.
 

Wučušlenje přez placki

Dokelž sydło njewě, štó sće, wono najskerje njemóže někajke informacije wo was hromadźeć a nima žane znajomstwo wo tym, kak často sće te sydło wopytali.  Wono samo njewě, što sće na sydle sčinili, chibazo wono wě, zwotkel sće na stronu runje přišli. 

Ale su pady, hdyž by wužitne było, sydłu dowolić něšto wo wašich prjedawšich wopytach na sydle zhonić.  Na přikład, jeli sće prjedy dołhi dokument čitali a hač na stronu 17 dóšli, by derje było, jelizo sydło móhło na wašim přichodnym wopyće na stronu 17 donjesć.

Jenički puć, kotrež sydło ma, zo by informacije pomniło, kotrež móže z wami zwjazać, je, zo wono te informacije na wašej krutej tačeli składuje a je wróco čita, kóždy raz hdyž byšće sydło skontaktowali.  Tajke informacije so placki (jendź.: cookies) mjenuja, dla falowaceho lěpšeho mjena. Wězo, sydło njemóže plack direktnje składować, hewak prosy browser, zo by to činił w jeho nadawku. A waš browser njebudźe plack bjez wašeje dowolnosće sładować (hlejće wotrězk wo Waše placki kontrolować).  Tak chětře kaž sydło je plack składował, móže wono tón plack přichodnje čitać, bjeztoho zo by dowolnośc wot was dóstało.  Ale sydło móže jenož te placki čitać, kotrež je składowało — njemóže placki čitać, kotrež druhe sydła su składowane.

Nječińće sej starosće — sydło njemóže na někajke městna na wašej krutej tačeli pisać. Placki, kotrež składuje, so do specielneje dataje mjenowaneje dataja plackow dochadźeja.  A sydło samo njemóže tam pisać, jelizo daće dowolnosć to činić. Podobnje sydło ani njemóže někajke informacije z wašeje kruteje tačele čitać.

Jelizo sydło móže plack składować, móže wono wšitko, štož sće činili, wučušlić pisajo to prosće do placka, kotryž zaso a zaso aktualizuje.  Z tutymi srědkami wono móže profil wo was natwarić. To móže dobra abo špatna wěc, po tym, štož sydło chce z informacijemi činić.  Na přikład by dobra wěc było, hdyž by knihikupc wědźał, zo často za informacijemi wo psykach pytaće, zo by móhł wam zdźěłić, zo je nowa kniha wo psykach wot wašeho zašłeho wopyta na předań.  By špatnje było, hdyž předawaja te informacije lokalnej zwěrjacej wuchowarni, tak zo ta móže přepruwować, hač su wobsedźerjo psykow, kotřiž dowolenje za psyki nimaja.
 

Wustupjenje cuzych plackow

Hdyž sydło plack składuje, je wono jeničke sydło, kotrež móže tón plack přichodnje čitać.  To sydłu dowola, zo by profil wo wašim zadźerženju natwarił, mjeztym zo sće na tutym sydle, ale nic wo wašim zadźerženju powšitkownje, hdyž w pawčinje surfujeće.  Tak maće znajmjeńša wěstu wěstotu, zo daty, kotrež so wo was hromadźeja (wězo z wašim dowolenjom) su specifiske za stronu a nichtó njemóže uniwersalnu datowu banku wo was natwarić.

Ale předstajće sej, zo, mjeztym zo sydło wowca.com wopytujeće, plack so njeskładuje přez wowca.com, ale přez marketingowe sydło mjenowane wjelk.com.  A wowca.com móže zawinować, zo so to stawa, prosće přez to, zo ma wobraz z wjelk.com, kotryž so na swojej startowej stronje pokazuje.  Hdyž potajkim wowca.com wopytujeće, wulećeš sej we woprawdźitosći na wjelk.com zo by so k wobrazej dóstał a wjelk.com móže potom plack składować. Připušćće zo wjelk.com je wjele druhich stronow nawabił, zo bychu tež jeho plack składowacy wobraz pokazali.  Nětko budźe wjelk.com plack natwarić, kotryž informacije wo wašim wšěm zadźerženju na wšěch tutych stronach wobsahuje.  Čim wjace stronow wjelk.com móže zawjesć, zo by tón wobraz pokazało, ćim wobšěrniši profil móže wo was natwarić.

Tajke placki, kotrež druha strona składuje, hač ta, wo kotrejž sej mysliće, zo byšće ju wopytali, cuze placki rěkaja.  Jeli so starosćiće dla sćěwkow cuzych plackow za priwatnosć, ale so njestarosćiće dla wšědnych plackow, wy móhli sydłam dowolenje dać, zo bychu jenož wšědne placki, ale nic cuze, składowali.
 

Waše placki kontrolować

Dowolenje sydłu, zo by placki wužiwało (składowało a/abo čitało), we swojich preferowanych nastajenjach daće. Waše nastajenje móhło być, zo waš browser dyrbjał sydłam dopušćić, zo bychu wšě (cuze kaž tež wšědne) placki wužiwali, zo dyrbjał sydłam dopušćić, zo bychu jenož wšědne placki wužiwali, abo placki njedopušćeć.  Nimo toho wy móhli w swojich preferowanych nastajenjach postajić, zo chceće warnowani być, prjedy hač waš browser budźe plack składować.  Hdyž swój browser prěni raz instalujeće,  waše nastajenja so takle nastajeja, zo so wšěm sydłam dowoli, zo wone wšě placki wužiwaja, bjeztoho zo byšće warnowanje dóstali, zo so plack składuje; budźeće wosebje swoje nastajenje přeměnić dyrbić, jelizo tute nochceće.

Jeli nimaće placki za haćenje priwatnosće a sej žane starosće wo swój ličak nječiniće, byšće swoje preferowane nastajenja njezměnjene wostajili.  Na druhim boku, jelizo sće paranoidni a nochceće, zo někajke sydło placki składuje, byšće swoje nastajenja změnili, zo njebychu dopušćili, zo so placki wužiwaja. Ale móhło stejnišćo mjez tymaj być, hdyž chceće specielnym sydłam dowolić, zo bychu placki składowali (waš maklerska firma móhła, na přikład, placki trjebać, prjedy hač da was waše portfolio přepytować), druhe specielne sydła zakazać (te, kotrež su dla swojich dwělomnych marketingowych praktikow wuwołane), prašenje při wšěch wostatnych sydłach dóstać.

Móžeće tute srjedźne stejnišćo docpěć, dowolo sydłam, zo bychu placki wužiwali, ale prjedy was warnowali.  W tym padźe so woknješko zjewi kóždy raz, hdyž sydło pospytuje plack składować.  Te woknješko budźe sydło identifikować (móhło być, zo te sydło njeje tajke, kajkež tuchwilu wopytujeće, kaž při cuzych plackach) a so was prašeć. hač chceće dopušćić, zo by so plack składował. Wono was so tež woprašeće hač chceće waš rozsud w nadawku tutoho sydła pomnić. Jelizo plack akceptujeće a podawaće, zo chceće, zo waš rozsud by pomnił, budźe browser awtomatisce wšě přichodne posypty činjene přez tute wosebite sydło, zo bychu so placki, bjez warnowanja přizwolić.  Na druhim boku, jelizo plack wopokazujeće a prosyće, zo rozsud wostanje pomnjeny, browser awtomatisce wšě pospyty z tutoho sydła, zo bychu so placki składowali, wotpokazuje.

Wužiwajo zrjadowak plackow móžeće lisćinu plackow  natwarić, kotrež su so na wašej krutej tačeli składowali, kaž tež  lisćinu sydłow, za kotrež sće poprosyli, zo rozsudy wo składowanju pomnja.  A móžeće po wosobinskim dobrozdaću někajke z plackow abo sydłow w tutych lisćinach wotstronić.
 

Placki wobeńć

Dyrbjało naspomnjene być, zo sydło, byrnjež byšće placki deaktiwizowali, hišće móžnosće ma, zo by was wučušliło, znajmjeńša jelizo na tutym sydle wostanjeće. Rysuje so jow jedyn přikład.

Sydło njeby móhło informacije w placku na wašim ličaku składować, ale skerje w pokazkach, kotrež was da wotwołać.  Kóžda pokazka, kotruž wam poskića, zo byšće na nju kliknyli, wobsahuje adresu přichodneje strony, kotraž so wotwoła.  Ale sydło móhło tu pokazku specielnje za was takle přiměrić, zo wona tež něšto wučušlenskich informacijow wobsahuje.

Zo by so wujasniło, připušćće, zo sydło z mjenom wučušlene.com wopytujeće  Te sydło so wam ze swojej startowej stronu prezentuje a ta strona wobsahuje pokazku k druhej stronje.  Štož na swojej wobrazowce widźeće je tekst, kotryž pokazku wopisuje (na přikład, "wopytajće našu druhu stronu").  Pridatnje k widźomnemu tekstej pokazku tež adresu druheje strony wobsahuje, kaž na přikład wučušlmje.com/druhastrona.   Připušćće pak, zo pokazka na startowej stronje jenož wučušlmje.com/druhastrona njewobsahuje, ale město toho něšto kaž wučušlmje.com/druhastrona?0.  "?0" móhło kode być, kotrež praji, zo hišće njejsće druhu stronu wopytali.  Připušćće, zo na tutu pokazku kliknjeće a sej druhu stronu wobhladujeće. Potom kliknjeće na pokazku na druhej stronje, kotraž wróćo na startowu stronu dowjedźe. Startow strona, kotruž sydło wam tónkróć poskića, so wot teje, kotruž wono wam prjedy pósła, pokazko wróćo na wučušlmje.com/druhastrona nětko wučušlmje.com/druhastrona?1 wobsahuje.  Sydło nětko stronu samu wužiwa (radšo hač plack), zo by přesćěhało, hdźež sće byli, a na což wšitko sće kliknyli.

Z dobrej nowinu je, zo tute wašnje wučušlenja jenož funguje, dołhož na sydle wostanjeće a z nim zwjazane strony wopytujeće.  Tak ruče kaž sydło wopušćiće, wšě tute informacije so zhubja. Hdyž so pozdźišo wróćiće so wam zaso pokazka "wučušlmje.com/druhastrona?0" wšudźe poskića. (Wěžo, jelizo čitanske znamješko z tajkeje strony stajeće, budu waše wučušlenske informacije hišće tam być, hdyž so na stronu přez čitasnke znamješko wróćiće.)
 

Informacije na formularach wotpósłać

Wězo, jelizo sće dobrowólnje rozsudźił, zo by sydłu informacije wotkryli, kaž z wotpósłanjom formulara, kotryž sydło wam poskića, wy wědomje sydło z někajkimižkuli informacijemi, kotrež sće wupjelnili, zastaraće.  Sydło móže potom te informacije swobodnje w swojej datowej bance składować a potom te informacije wužiwaće kaž wono za prawe ma.  Za waš škit wjele sydłow nětko dobrowólnje zasady priwatnosće nastaja, kotrež diktuja, štož wono z tutymi informacijemi, kotrež jemu daće, budźe činić a štož nic.  Kóžde sydło swoje zasady priwatnosće postaja a so stara, zo móžeće sej je wobhladać.

Spomjatkujće sej, zo dohladowanje nastupajo zasady priwatnosće njeje a wone móža prajić štožkuli chcedźa.  Hdyž k tomu dóńdźe, skónčny rozsud, hač chceće dobrowólnje informacije sydłu pósłać, wot toho wotwisuje, kelko dowěry do sydła stajeće.  Wy móhli nachilni być wěrić, štož w zasadach priwatnosće wot http://home.netscape.com, mjeztym zo móžeće chroble na zasadźe poskićenej přez http://www.wuslěkać.com dwělować.

Dóstaće so často do połoženja, zo byšće samsne informacije do formularow rozdźělnych sydła zapisali.  Na přikład wšě sydła, kotrež wam něšto předawaja, budu najskerje was wo waše mjeno, ekspedicisku adresu, a čisło wašeje kreditneje kartki prosyć.  Je njepřihódnje to kóždy raz znowa zapisać měć.  Město toho móžeće zrjadowak formularow prosyć, zo by te informacije z wosebiteho formulara składował a potom do formularow zapisał, kotrež přichodnje nadeńdźeće.  Zrjadowak formularow te informacije na wašim ličaku a nic na někajkim sydle składuje.  Hdyž zrjadowak formularow formular ze składowanymi informacijemi wupjelnja, te informacije so k sydłu njesćelu, doniž formular njewotesyłaće. Maće hišće raz kontrolu — žana informacija so přewostaja, doniž na mysli nimaće.
 

Tajne hesło přeradźić

Jelizo sće kaž njawjace wužiwarjow, sće so za słužby na wšelakich sydłach registrowali.  Registrowanje z toho wobsteješe, zo wužiwarske mjeno a tajne hesło wuzwolištaj.  Kóždy raz, hdyž so na tajke sydło nawróća, wupjelnjeće a wotesyłaće formular, kotryž wužiwarske mjeno a tajne hesło wobsahuje, kotrejž sće za te sydło wuzwolił.  Zo byšće njetrjebali ssej rozdźělne tajne hesło za kóžde sydło spomjatkować, wosebje za te, kotrež často njewopytujeće, móhli wšudźe samsne tajne hesło wužiwać.  A samsne za waše wužiwarske mjeno płaći, pod wuměnjenjom, zo nichtó druhi jeho nima.

Tuž kóžde sydło, při kotrymž sće registrowali, ma sadźbu dweju wažneju informacijow wo was — wašej wužiwarske mjeno a tajne hesło  A jelizo to stej wužiwarske mjeno a tajne hesło, kotrejž přeco wužiwaće, ma bjezskruplowy sydłowy administrator při jednym z tych sydłow dosć informacijow, zo by so za was wudał, přizjewjo so pola druhich sydłow, při kotrychž sće registrowali.  Njetrjebaće sej starosće wo tym činić, zo, dokelž wam nješkodźi, hdyž so něchtó pola někajkeho nowinskeho sydła přizjewja a čita, štož so na swěće stawa.  Ale wy dyrbjeli sej starosće činić, hdyž něchtó, zo by wuhódał, kotreho bursoweho maklerja wužiwaće, je so jako wy přizjewił a někotre bursowe wobchody čini.

Puć, zo byšće so škitali, je wězo, zo byšće rozdźělne tajne hesła za kóžde sydło wužiwali, pola kotrymž so registrujeće.  Woznamjenja to, zo dyrbiće kóždemu tajnemu hesłu, kotrež hdyžkuli wužiwaštaj, sćěhować.  Zrjadowak tajnych hesłow w browserje móže wam wupomhać, spomjatkujo sej wužiwarske mjeno a  tajne hesło, kotrejž wužiwaštaj, hdyž so posledni raz na sydle přizjewištaj a potom zapisujo tej informacijej do přizjewjenskeho formulara přichodny raz, hdyž tute sydło wopytujeće.  Móžeće pak přizjewjenski formular z tutymi zapisanymi hódnotami wotpósłać, abo je změnić, prjedy hač jón wotesyłaće, jelizo wone njejsu to, štož chceće.

Zrjadowak tajnych hesłow tež dowola widźeć, kotre wužiwarske mjena sće za kotre sydła składowali.  A wón dowola wam po wosobinskim dobrozdaću někajke z tutych pozicijow wostronić, jelizo to sej přejeće.
 

Wašu internetnu adresu schować

Hdyž sej přejeće stronu ze sydła widźeć, dyrbi waš browser sydłu wašu internetnu adresu (IP-adresu) zdźělić, tak zo sydło wě, hdźež dyrbi stronu pósłać.  To je we woprawdźitosći waša nawrótna adresa. Waš internet service provider je wjele IP-adresow njemu připokazał a wono wuběra jedne za was, zo by kóždy raz, hdyž posedźenje startujeće, wužiwało.  Kóždy raz, hdyž so ze swojim providerom zwjazujeće, dóstawaće nowu IP-adresu.

Někotři wužiwarjo maja swójske krute IP-adresy, kotrež kóždy raz wužiwaja, hdyž z internetom zwjazuja.  Ale tući wužiwarjo su mjeńšina a jeli wy sće jedyn z nich, znajeće to wěsće.  Jelizo wšak njejsće ničo wo tym słyšeli, móžeće wot toho wuchadźeć, zo za kóžde posedźenje nowu IP-adresu dóstawaće.

Samo hdyž wona je jenož nachwilna adresa, njebyšće chcyli, zo informacije bychu sydłu, kotrež chceće wopytać, dali.  Ale, jeli waš browser tute informacije njewobstara, sydło njebudźe wědźeć, hdźež dyrbi požadanu stronu pósłać.  Tuž je to jenička informacija, hdźež njemóžeće hinak hač browserej prosyć, zo wón ju wotkrywa.

Jelizo woprawdźe chceće swoju IP-adresu před sydłom schować, dyrbiće někajke spušćomne mjeztymne sydło wužiwać.  Dźiće na mjeztymne sydło a zdźělće jemu mjeno sydła, kotrehož stronu chceće.  Mjeztymne sydło sej stronu we wašim nadawku žada, wužiwajo swoje IP-adresu jako nawrótnu adresu.  Potom, hdyž stronu dósta, pósła ju dale k wam. Sydło, kotrež ženje wašu IP-adresu widźeć njedósta.

Su wšelake sydła, kotrež tajke słužby poskićeja. Wužće swoju preferowanu pytawu, zo byšće je namakali — wuprobujće pytanske słowa kaž "anonymous" a "surfing".